Tadeusz Peiper: awangarda z jądra żydowskości

Gdy elity polskie pochodzenia chrześcijańskiego są już praktycznie w komplecie obecne w Wielkiej Genealogii Minakowskiego (Wielcy.pl), zająłem się mocniej elitami żydowskimi, które pozostawały dotąd tajemnicze, bo i sami zainteresowani zacierali za sobą ślady, zmieniając nazwiska, biorąc chrzest i wżeniając się w rodziny chrześcijańskie (katolickie lub ewangelickie). Dopiero wgłębienie się w ich genealogie pozwala odkryć arcyciekawe mechanizmy społeczne, których nie widać patrząc z zewnątrz. Jednym z nich jest zupełnie inna struktura żydowskich środowisk Warszawy i Krakowa.

Warszawa do rozbiorów była miastem bez Żydów. Mogli oni mieszkać w sąsiednich jurydykach (swego rodzaju szlacheckich miasteczkach wokół Warszawy), ale byli tam jednak gośćmi. Żydzi wprawdzie w średniowieczu zostali z Krakowa wygnani, ale otrzymali swoje miasto po sąsiedzku, w królewskim Kazimierzu. Miasto żydowskie w Kazimierzu miało swoje mury, swoich rajców, cmentarz i własny rynek z kilkoma synagogami. Gdy w XIX wieku do Warszawy sprowadziły się setki tysięcy Żydów wypchniętych przez Rosjan z dawnego W.X. Litewskiego (tzw. Litwaków), u „starych” Żydów warszawskich widzimy wyraźny trend do odcięcia się od „nowych” poprzez asymilację w drodze zmiany religii – częściowo na katolicyzm ze zmianą nazwiska na polskie (tu zwł. silny ośrodek dawnych frankistów – kontratalmudystów), częściowo (zwł. w XIX w.) na wyznania kalwińskie i luterańskie, przy zachowaniu nazwisk niemieckich. Dlatego ci Żydzi warszawscy zwykle w bliskich rodzinach mają etnicznych Polaków, a ich potomkowie w znacznej części szczęśliwie przeżyli czas Zagłady jako Polacy.

Żydzi krakowscy (kazimierscy) przeżyli wiek XIX we własnym gronie, rozchodząc się z wolna po całym Krakowie, gdy usunięto im zakazy osiedlania. Gmina żydowska z perspektywy akt stanu cywilnego wygląda jak jedna z krakowskich parafii. Prof. Dan Hirschberg z University of California w Irvine opracował i opublikował ich genealogie. Dzięki wykorzystaniu tych materiałów uzyskujemy wgląd w to środowisko, które w znacznej części pozostawało zamknięte w sobie aż do czasów Zagłady, miało jednak sporo zamożnych rodzin, których potomkowie studiowali na Uniwersytecie Jagiellońskim jeszcze przed rokiem 1918, a potem zdążyli się spolonizować i wejść do panteonu polskiej kultury zanim nadeszła Zagłada.

Tadeusz Peiper to jeden z głównych twórców polskiej awangardy międzywojennej – autor jej manifestu „Miasto. Masa. Maszyna”. Polski słownik biograficzny podaje, że „był jednym z trojga dzieci Marka, adwokata i późniejszego wiceburmistrza Podgórza, oraz Marii Elżbiety z Eisenów, 1. v. Tarlińskiej”. Przez wiele lat jego genealogia czekała na ustalenie, aż wreszcie po raz kolejny szukając czegoś o nim znalazłem, że miał przyrodniego brata, dra Zygmunta Tarlińskiego. Zajrzałem więc do Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae, a tam: „Tarliński (do 15 X 1899 – Friedmann) Zygmunt, ur. 6 VII 1880 w Krakowie; wyzn. rzymskokatolickie (do 1 X 1899 – mojżeszowe); narod. polska; obyw. austriackie; ojciec Jakub Friedmann, kupiec zamieszkały w Krakowie; matka [Franciszka]”. Zajrzałem zatem do materiałów prof. Hirschberga, a tam… Jest! Friedmann urodzony 6 VII 1880 w Krakowie! Wprawdzie nie Zygmunt, tylko Samuel, matka nie Franciszka tylko Sara, ale to na pewno ten sam! W dodatku Sara z domu Eisen! A więc ta sama, która gdzie indziej zwana jest Marią Elżbietą Tarlińską!

Trochę to dziwne, bo Tadeusz (właściwie Jan Tadeusz) Peiper urodził się w r. 1891, gdy Jakub Friedman, mąż jego matki, jeszcze żył, ale odpowiedź znajdujemy w pracy doktorskiej Piotra Grelli-Możejko z uniwersytetu stanu Alberta w Kanadzie:

His mother, Maria Elzbieta, nee Sara Eisen (1° voto Tarlińska, 2° voto Peiper, 3° voto Schulz), born in 1859, was a formidable woman. She outlived three husbands (divorces were not as common, and not as easy to obtain, as they are today), of whom Dr Marek Peiper was the second, (the third a Czech officer in the Austro-Hungarian army, Otto Schulz). At Elzbieta’s death in 1927, aged 68, the family discovered a packet of love letters, sent to her recently by another suitor, passionately in love.

Rodzina Friedmanów-Tarlińskich jest świetnie opracowana w materiałach prof. Hirschberga, możemy więc zobaczyć, jakie osoby z Polskiego słownika biograficznego (a więc elity kulturalno-społeczno-polityczne szeroko rozumianej Polski) należą do kręgu rodzinnego matki Tadeusza Peipera. Widać tu, że wśród 150 najbliższych jej osób z PSB praktycznie nie wychodzimy poza krąg żydowski! A więc nie ma tu sytuacji, znanej ze środowisk Żydów warszawskich, że najbliższą koligacją między dwiema rodzinami żydowskimi jest rodzina polska, która z obiema jest spokrewniona, ale mamy tu jedną spójną grupę, z której wychodzą na zewnątrz osoby trafiające do kultury polskiej bądź jako Polacy pochodzenia żydowskiego bądź jako wybitni Żydzi mieszkający w Polsce.

Liczba przed osobą oznacza odległość (liczoną w „łóżkach”) od wspomnianej matki Tadeusza Peipera. Wziąłem najbliższe 150 osób i widać, że dopiero pod koniec tej listy pojawiają się etniczni Polacy, którzy zawierali związki małżeńskie z etnicznymi Żydami. Jeżeli wcześniej znajdujemy nazwiska polskie, to zwykle należą do rodzin żydowskich, które zmieniły nazwisko lub miały takie od początku.

Tadeusz Peiper: awangarda z jądra żydowskości

Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi

Archiwa

Meta