Żydzi w polskich elitach

W ostatnich tygodniach zajmowałem się głównie szukaniem Żydów. Efekty są znakomite – Wielka Genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl) powiększyła się w dniach 15-28 lutego o 107 nowych osób mających biogramy w Polskim Słowniku Biograficznym, ale z nich 75 osób to wybitni polscy Żydzi!

Dzięki tej „żydowskiej pomocy” w naszej wielkiej rodzinie (wszystkie osoby w WGM mają związek rodzinny ze mną) jest już równe 41% spośród 26,2 tysiąca osób, które zostały uznane przez Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk za godne posiadania biografii w Polskim Słowniku Biograficznym. Z Żydami był tu do niedawna kłopot, bo przez setki lat nie wchodzili w związki rodzinne z chrześcijanami, mieliśmy tu więc głównie rodziny zasymilowane.

Tymczasem Feliks Grabowski zwrócił moją uwagę na wielki skarb, jakim jest genealogia Żydów krakowskich opublikowana przez prof. Dana Hirschberga, informatyka z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Irvine, opublikowana pod adresem, http://www.ics.uci.edu/~dan/genealogy/Krakow/ . Profesor Hirschberg jest prawnukiem widocznego tu Mojżesza Hirschberga (1852-1921). Wraz z innymi zapaleńcami opracował XIX-wieczne księgi metrykalne gminy żydowskiej w Krakowie, zmikrofilmowane i udostępniane przez amerykańskich Mormonów, wypisał z nich wszystkie informacje genealogiczne i ułożył w genealogie kilkuset rodzin. Jak sam pisze, według stanu na styczeń 2010 te drzewa genealogiczne zawierały ponad 70 tysięcy osób, w tym m.in. 93% wszystkich żydowskich urodzeń w okresie 1830-55 i 78% urodzeń w latach 1874-80. Ech, żeby więcej polskich parafii było tak opracowanych…

W serwisie genealogicznym prof. Hirschberga zrobiłem staranną kwerendę. Wyszukałem wszystkie osoby, które znajdowały się już w Wielkiej Genealogii Minakowskiego oraz wszystkie te, które pojawiają się w Polskim Słowniku Biograficznym, w Wikipedii (polskiej) i na Liście katyńskiej. Następnie wyszukałem wszystkie najkrótsze połączenia genealogiczne między tymi osobami i te połączenia umieściłem w Wielkiej Genealogii. W ten sposób, zgodnie z moimi priorytetami, nie umieszczałem w WGM osób, które ani same się szczególnie nie zasłużyły, ani nie leżą na ścieżce genealogicznej łączącej dwie inne wybitne postacie. Wszystkie informacje zaczerpnięte z genealogii prof. Hirschberga są oznaczone przedrostkiem „hi.”.

Cały czas zbieram też informacje z innych źródeł, na przykład z katolickich akt małżeństwa miasta Warszawy, indeksowanych w projekcie Geneteka (Polskiego Towarzystwa Genealogicznego), a publikowanych w bazie metryk PTG i w serwisie Szukaj w archiwach (szukajwarchiwach.pl) Narodowego Archiwum Cyfrowego. Znajduję tam bardzo wiele rodzin, które się zasymilowały i przyjęły chrześcijaństwo. Niedawno w ten sposób udało się dołączyć rodzinę przedwojennego żydowskiego komunisty Adolfa Warskiego (dawnego patrona szczecińskiej stoczni), którego prawnuk Stanisław Krajewski jest nie tylko znanym logikiem matematycznym, ale też wysoko postawioną osobą we władzach Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce. A tymczasem zięć Adolfa Warskiego, również żydowski komunista, Henryk Muszkat (jeden z tych, którzy przeprowadzili się przed wojną do Kraju Rad, by zginąć w Wielkiej Czystce 1937 r.) był synem Julii Hertz i Mariana Muszkata, którzy wzięli katolicki ślub w 1895 w kościele św. Krzyża w Warszawie. Swoją drogą siostra cioteczna Julii (i jej męża, znanego bajkopisarza Benedykta Hertza), Stefania Unszlicht, była szwagierką samego Juliana Marchlewskiego (współtwórca Międzynarodówki Komunistycznej, przewodniczący Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski).

Zupełnie inną grupą Żydów w naszej genealogii są frankiści, czyli członkowie sekty Jakuba Franka, którzy zostali katolikami jeszcze w XVIII wieku, a potem przyjęli czysto polskie nazwiska i uzyskali nobilitację za czasów Królestwa Kongresowego. Ich polskość i katolicyzm były neofickie w pełnym tego słowa znaczeniu: rzucają się w oczy ich perfekcyjnie polskie nazwiska oraz to, że mimo asymilacji przez długi czas wchodzili w związki rodzinne wyłącznie we własnym gronie. Dla przykładu prześledźmy koligację między Celiną z Szymanowskich, żoną Adama Mickiewicza, a Janem Nowakiem-Jeziorańskim: żona Adama Mickiewicza, Celina Szymanowska (herbu Młodzian, nie Ślepowron jak „polscy” Szymanowscy), była miała czworo dziadków, z których troje urodziło się z nazwiskiem Wołowski(-a). Siostra jej matki, Teresa Wołowska, wyszła za Rocha Zawadzkiego (też syna Wołowskiej), a jej córka Klementyna była drugą żoną Michała Piotrowskiego (1787-1855), jednego z deputowanych miasta Warszawy na Sejm, który w 1830 zrzucił z tronu Królestwa Polskiego dynastię Romanowych. Pierwsza jego żona, Julianna, też była z domu Zawadzka, była bowiem siostrą ojca drugiej żony. Syn z pierwszego małżeństwa, Teofil, ożenił się z Marią Jasińską, a ich wnuczka Elżbieta, żona Wacława Jeziorańskiego, była matką Zdzisława Jeziorańskiego, noszącego pseudonim „Jan Nowak”, dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Oczywiście wszystkie wymienione tu nazwiska (Jasiński, Jeziorański, Piotrowski, Szymanowski, Wołowski, Zawadzki) to typowi frankiści…

Na koniec lista świeżych, żydowskich nabytków z ostatnich dwóch tygodni. Najpierw osoby opisane w Polskim Słowniku Biograficznym:

 

A potem jeszcze parę osób z Wikipedii:

  • Zofia Ameisenowa (ur. 31 maja 1897 w Nowym Sączu, zm. 25 grudnia 1967 w Nowej Hucie w Krakowie) – polska historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, kustosz Biblioteki Jagiellońskiej.
  • Samuel Baum (ur. 11 kwietnia 1898 w Krakowie, zm. 5 lutego 1941 w Gdańsku) – polski architekt żydowskiego pochodzenia, działający w Krakowie.
  • Izaak Bauminger (ur. 5 października 1868 w Radomiu – zm. 3 grudnia 1930 w Krakowie) – żydowski kupiec i fabrykant, senator I kadencji Senatu II RP.
  • Szymon Datner (ur. 2 lutego 1902, zm. 8 grudnia 1989 w Warszawie) – polski historyk żydowskiego pochodzenia.
  • Izaak Deutscher (także: Isaac Deutscher, ur. 3 kwietnia 1907 w Chrzanowie, zm. 19 sierpnia 1967 w Rzymie) – publicysta, historyk i aktywista marksistowski. Autor biografii Józefa Stalina i Lwa Trockiego, a także tłumacz literatury żydowskiej na język polski.
  • Mojżesz Deutscher (ur. 13 lutego 1878 w Krakowie, zm. 10 marca 1941 tamże) – żydowski polityk, dziennikarz, senator I kadencji w II RP.
  • Bolesław Drobner (ur. 28 czerwca 1883 w Krakowie, zm. 31 marca 1968 w Krakowie) – polski działacz socjalistyczny, chemik, pierwszy powojenny prezydent Wrocławia.
  • Wiktor Ehrenpreis (ur. 16 maja 1912 w Krakowie, zm. b.d.), polski prawnik, działacz ZNMS w latach 1927-1938 i PPS 1930-1948; do 1939 w Krakowie, następnie na emigracji w Szwecji, USA i Szwajcarii. W czasie II wojny światowej pracował w Komitecie PPS w Nowym Jorku. Od 1946 pracownik Sekretariatu ONZ.
  • Israel Meir Freimann (ur. 27 września 1830 w Krakowie – zm. 21 sierpnia 1884 w Ostrowie) – doktor, filozof i orientalista narodowości żydowskiej. Rektor Seminarium Rabinicznego we Wrocławiu.
  • Maryla Freiwald (ur. 8 stycznia 1911 w Krakowie, zm. w lipcu 1962 w Rio de Janeiro) – polska lekkoatletka – płotkarka, skoczkini w dal i sprinterka.
  • Rafał Glücksman (ur. 27 lipca 1907, zm. 6 listopada 1962 w Warszawie) – polski wydawca oraz historyk i popularyzator sztuki żydowskiego pochodzenia, założyciel wydawnictwa Auriga.
  • Ludwik Gumplowicz (ur. 9 marca 1838 r. w Krakowie, zm. 19 sierpnia 1909 r. w Grazu) – polski socjolog i prawnik.
  • Maksymilian Teofil Gumplowicz (ur. 27 kwietnia 1845 w Krakowie, zm. po 1889) – polski lekarz, powstaniec styczniowy, podróżnik.
  • Alfred Halban (ur. w 1865, zm. w 1926 we Lwowie) – polski historyk prawa.
  • Salomon Joachim (Chaim) Halberstam (ur. 23 lutego 1832 w Krakowie, zm. 24 marca 1900 w Bielsku) – żydowski bibliofil, kolekcjoner, publicysta, kupiec, twórca składającej się z kilkuset pozycji kolekcji hebrajskich rękopisów i rzadkich druków.
  • Roman Haubenstock-Ramati (ur. 27 lutego 1919 w Krakowie, zm. 3 marca 1994 w Wiedniu) – kompozytor i redaktor muzyczny, który pracował w Krakowie, Tel-Awiwie i w Wiedniu.
  • Fabian Bernard Himmelblau (ur. 20 lutego 1860 w Krakowie, zm. 10 lutego 1931 w Krakowie), polski księgarz i wydawca narodowości żydowskiej, bibliofil, oryginał krakowski.
  • Jan Hoffman (ur. 11 czerwca 1906 w Krakowie, zm. 25 października 1995 w Krakowie) — polski pianista, pedagog, profesor i rektor Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie.
  • Chaim Arie Leibusz Horowitz (ur. 8 czerwca 1851 w Brodach, zm. 20 listopada 1904 w Krakowie) – polski rabin, w latach 1900-1904 Naczelny Rabin Krakowa.
  • Leopold Infeld (ur. 20 lipca 1898 w Krakowie, zm. 15 stycznia 1968 w Warszawie) – polski fizyk teoretyk, autor prac z ogólnej teorii względności, teorii pola i elektrodynamiki.
  • Salomon Jonkler (ur. 25 listopada 1891 w Krakowie, zm. 1943 w Tarnowcu) – polski architekt żydowskiego pochodzenia, działający w Krakowie.
  • Janina Katz (ur. 2 marca 1939 w Krakowie) – polska pisarka żydowskiego pochodzenia, pisząca głównie po duńsku, tłumaczka polskiej literatury na język duński.
  • Adam Kossowski (ur. 1905, zm. 1986) – polski malarz i rzeźbiarz. Mąż Stefanii Kossowskiej. Członek Pryzmatu.
  • Stefania Kossowska ( ur. 23 września 1909 we Lwowie, zm. 15 września 2003 w Londynie), polska publicystka, pisarka.
  • Ignacy (Izaak) Krieger (ur. 1817 lub 1820 we wsi Mikołaj, pow. wadowicki, zm. 17 czerwca 1889 w Krakowie) – krakowski fotograf, autor licznych zdjęć miasta i zabytków, jeden z pionierów fotografii w Polsce.
  • Henryk Lamensdorf (ur. 6 marca 1876, zm. 1928) – polski architekt żydowskiego pochodzenia działający głównie w Krakowie. Jest synem Aloisa Lamensdorfa oraz Cyli z domu Kreutler.
  • Jerzy Stefan Langrod (ur. 20 września 1903 w Krakowie, zm. 24 grudnia 1991 w Paryżu) – polski prawnik, profesor prawa i administracji, współautor znanego przedwojennego podręcznika do prawa administracyjnego.
  • Ferdynand Liebling (ur. 20 maja 1877 w Krakowie, zm. 1942 w okolicach Wieliczki) – polski architekt żydowskiego pochodzenia, działający w Krakowie.
  • Leon Loria (ur. 5 listopada 1883 w Warszawie, zm. 8 kwietnia 1932 w Zakopanem) – polski prawnik, taternik, narciarz i lotnik wojskowy.
  • Stanisław Loria (ur. 18 stycznia 1883 w Warszawie, zm. 8 sierpnia 1958 w Londynie) – polski fizyk.
  • Józef Lustgarten (ur. 1 listopada 1889 w Krakowie – zm. 22 września 1973 tamże).
  • Feliks Mantel (ur. 10 marca 1906 w Krakowie, zm. 30 lipca 1990 w Paryżu) – polski adwokat, działacz polityczny, dyplomata i historyk, poseł do Krajowej Rady Narodowej (1944–1947).
  • Joachim Metallmann (ur. 1889, zm. 21 sierpnia 1942 w Buchenwaldzie) – filozof nauk przyrodniczych, metodolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, (interpretator filozofii Whiteheada).
  • Artur Nacht-Samborski (właśc. Artur Nacht; ur. 26 maja 1898 w Krakowie, zm. 9 października 1974 Warszawie) – polski malarz, wieloletni pedagog, profesor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku (w latach 1947–1949), gdzie kierował Wydziałem Malarstwa i Architektury, na którym prowadził Pracownię Malarstwa a także Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (w latach 1949–1969).
  • Jozue Oberleder (ur. 30 czerwca 1883 w Krakowie, zm. po 1947) – polski architekt żydowskiego pochodzenia, działający w Krakowie.
  • Henryk Ritterman (ur. 13 marca 1885 w Krakowie, zm. 9 lipca 1940 w Krakowie) – polski architekt żydowskiego pochodzenia, działający w Krakowie.
  • Maksymilian Rose (ur. 19 maja 1883 w Przemyślu, zm. 30 listopada 1937 w Wilnie) – polski neurolog, neuroanatom i psychiatra.
  • Jakob Rosenfeld, zwany w Chinach Generałem Luo (ur. 11 stycznia 1903 we Lwowie, zm. 22 kwietnia 1952 w Tel Awiwie) – austriacki lekarz żydowskiego pochodzenia, uczestnik wojny chińsko-japońskiej, minister zdrowia w tymczasowym chińskim rządzie rewolucyjnym.
  • Henryk Saul Rosenzweig (ur. 1798? w Krakowie lub 1793 w Pińczowie, zm. 12 czerwca 1853 w Krakowie) – polski lekarz żydowskiego pochodzenia.
  • Helena Rubinstein (ur. 25 grudnia 1870 w Krakowie, zm. 1 kwietnia 1965 w Nowym Jorku) – Polka żydowskiego pochodzenia, właścicielka znanych na świecie licznych zakładów branży kosmetycznej.
  • Artur Sandauer (ur. 14 grudnia 1913 w Samborze, zm. 15 lipca 1989 w Warszawie) – polski krytyk literacki, eseista, tłumacz, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, ojciec Adama Sandauera.
  • Olga Scherer (Olga Scherer-Virsky, ur. 6 stycznia 1924 r. w Krakowie, zm. 26 listopada 2001 r. w Paryżu), polska pisarka, eseistka, publicystka, tłumaczka, slawistka, historyk i teoretyk literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej.
  • Józefa Singer, właśc. Perel Singer (ur. 19 września 1881 w Bronowicach k. Krakowa, zm. 8 czerwca 1955 w Krakowie) – pierwowzór postaci Racheli z Wesela Stanisława Wyspiańskiego, córka bronowickiego karczmarza Hirsza Singera, również upamiętnionego w dramacie.
  • Leon Sperling (ur. 7 sierpnia 1900 w Krakowie, zm. między 15 a 20 grudnia 1941 we Lwowie), absolwent liceum handlowego, urzędnik bankowy, piłkarz, reprezentant Polski, olimpijczyk.
  • Hugo Dyonizy Steinhaus (ur. 14 stycznia 1887 w Jaśle, zm. 25 lutego 1972 we Wrocławiu) – polski matematyk należący do tak zwanej lwowskiej szkoły matematycznej. Znany także jako aforysta.
  • Sara Szenirer (ur. 1883 w Krakowie – zm. 1935 tamże) – żydowska działaczka oświatowa i społeczna, twórczyni systemu szkół Beis Jaakow. Mieszkała i działała w Krakowie.
  • Ignacy Tislowitz (ur. 21 sierpnia 1885 w Krakowie, zm. 22 lutego 1936 w Krakowie) – polski architekt żydowskiego pochodzenia, działający w Krakowie.
  • Beniamin Torbe (ur. 6 listopada 1858 w Krakowie, zm. 10 lutego 1931 tamże) – polski architekt żydowskiego pochodzenia, działający w Krakowie.
  • Henryk Vogler (ur. 6 marca 1911 w Krakowie, zm. 19 lutego 2005 w Krakowie) – polski pisarz i krytyk literacki żydowskiego pochodzenia, pierwszy redaktor naczelny Wydawnictwa Literackiego; mąż Romany Próchnickiej.
  • Józef Weinberger (ur. 1 marca 1861 w Krakowie, zm. 26 lutego 1936 w Krakowie) – polski architekt żydowskiego pochodzenia, działający w Krakowie.
  • Marcin Weinfeld (ur. 28 sierpnia 1884 w Warszawie, zm. 8 listopada 1965 tamże) – polski architekt.
  • Aleksander Weissberg-Cybulski (ur. 8 października 1901 w Krakowie, zm. 4 kwietnia 1964 w Paryżu) – fizyk, więzień NKWD (1937-1940), gestapo (1940), świadek i jeden z pierwszych analityków wielkiej czystki w ZSRR.
  • Eliasz Jakub Wieliczkier (Wieliczker) (ur. 1809, zm. 27 maja 1888 w Tomaszowie Mazowieckim), zwany „Eliaszem Jakubem z Tomaszowa”, długoletni rabin tomaszowski, cadyk i przewodniczący sądu rabinicznego w Tomaszowie Mazowieckim, budowniczy Wielkiej Synagogi w Tomaszowie Mazowieckim.
  • Jan Woleński, właściwie Jan Hertrich-Woleński (ur. 21 września 1940 w Radomiu) – polski filozof analityczny, logik i epistemolog, teoretyk prawdy oraz filozof języka, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  • Ferdynand Zweig (ur. 23 czerwca 1896 w Krakowie, zm. 9 czerwca 1988 w Londynie) – polski ekonomista i socjolog stosunków pracy.

Ale oczywiście to nie wszyscy. Po pierwsze nie wszyscy Żydzi, jacy są w Wielkiej Genealogii (na Wielcy.pl i Sejm-Wielki.pl) ale też nie wszystkie osoby dodane ostatnio tutaj, bo np. profesor i minister Henryk Samsonowicz, o ile mi wiadomo, Żydem nie jest.

Tak się przy okazji złożyło, że pojutrze, 1 marca 2012, moja żona Anna Lebet-Minakowska, będzie odbierać Nagrodę im. ks. Stanisława Musiała, „za twórczość intelektualną promującą dialog chrześcijańsko-żydowski i polsko-żydowski”. Częścią tej uroczystości będzie także wykład prof. Jana Woleńskiego, którego niniejszym serdecznie pozdrawiam.

Ten wpis został opublikowany w kategorii Genealogia. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.

3 odpowiedzi na Żydzi w polskich elitach

  1. Anna pisze:

    Dziękuję

  2. volen pisze:

    bitte helfen in deusch oder englich
    leo pruszak lubinchow,pogutken .ich finden kaine verbindung mit familien *1811 /1865
    seiner vather oder anderen verwanthe
    viele grusse einar volen

  3. apszczol pisze:

    Marku,
    1. Piszesz o Frankistach nobilitowanych w Krolestwie Kongresowym.
    Moglbys podac wiec jakie to rodziny? Bo z tego co pamietam to bardzo waska grupka byla.
    No i pytanie ile z nich nobilitowanych, a ile to falszywki ktore przeszly przez Heroldie KP.
    2. Polscy Szymanowscy sa herbu Jezierza.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.