Wielcy żydowscy chrześcijanie

Wprowadziłem do genealogii dane z 1816 chrztów warszawskich Żydów XIX-wiecznych, zebranych przez T. Jeske-Choińskiego w pracy Neofici polscy (Warszawa 1904). Ci, którzy trafili do WGM (jest ich 429) znajdują się na Wielcy.pl otagowani jako „neofita ochrzczony” (tutaj). To grupa ogromnie ważna dla historii Polski – ludzie, którzy tworzyli polską inteligencję: fundatorzy uczelni i filharmonii, wydawcy, naukowcy, lekarze, prawnicy, biznesmeni – śmietanka śmietanki polskiego społeczeństwa. Bez nich Polska nie byłaby sobą.

Zmiana wyznania na chrześcijańskie (zwykle kalwińskie lub luterańskie, rzadziej katolickie) umożliwiała zawarcie związku małżeńskiego z chrześcijaninem lub chrześcijanką. Często było odwrotnie – ludzie chrzcili się właśnie po to, by móc zawrzeć ślub (na obszarze b. Kongresówki w latach 1826-1946 r. śluby były wyłącznie religijne). Bogaci Żydzi, po zmianie wyznania, wchodzili często do arystokracji, ci mniej bogaci, ale wykształceni, tworzyli elity inteligenckie. Tak czy inaczej, asymilowali się dość prędko.

Wybrałem z genealogii te osoby, które są opisane w Polskim słowniku biograficznym, przy czym nie ograniczałem się do samych neofitów, ale też wybrałem ich krewnych – nie chodzi mi tu wszak o ich osobistą religijność, ale o środowisko, w którym żyli i działali.

Jeden z moich pradziadków uczył się w Szkole Handlowej L. Kronenberga (to obecna SGH w Warszawie). Drugi w Szkole Technicznej Wawelberga i Rotwanda – z nich trzech, tylko H. Wawelberga nie ma na poniższej liście, bo PSB nie doszedł jeszcze do litery W. Z tego samego powodu nie ma rodzin Toeplitzów i Wieniawskich. Nie ma na tej liście noblisty, Henriego Bergsona, bo żył jeszcze, gdy wydawano tom na literę B.

Jeske-Choiński, choć wykonał pracę kolosalną, przeglądając w warszawskich kancelariach parafialnych miliony akt metrykalnych, niektóre chrzty neofickie przeoczył. Wymienia np. kilku Lesmanów, a nie zauważa, że w 1887 r. ochrzcił się 40-letni Józef Lesman ze swoim 10-letnim synem Bolesławem. Bolesław zmienił potem nazwisko na „Leśmian” i uchodzi za poetę polskiego, ale jego żydowskie korzenie nie mogły być dlań abstrakcją, skoro przechodząc na chrześcijaństwo w warszawskiej katedrze był już tego w pełni świadomy: na pewno pamiętał swój chrzest do końca życia tak, jak jego rówieśnicy pamiętają swoją I Komunię Świętą.

Kwestie stosunku do religii i tradycji żydowskiego to bardzo szczególna sprawa, wymagająca osobnej, głębszej analizy. Dla przykładu jest na tej liście naczelny rabin Warszawy, Izaak Kramsztyk (1814-1889). On się nie ochrzcił, ale zrobił to jego syn Marceli, 4 lata po śmierci ojca (1893). W r. 1903 ochrzciły się dorosłe dzieci dwóch kolejnych synów, Stefana i Jakuba. Kolejny syn, Feliks (prawnik), nie ochrzcił się i pochowano go w 1918 r. na cm. Żydowskim w Warszawie, za to wnuk Feliksa, matematyk, prof. Stanisław Hartman to ojciec znanego z ostro ateistycznych poglądów filozofa, prof. Jana Hartmana. Tego ostatniego, mojego uniwersyteckiego kolegę, przywołuję tu zwłaszcza ze względu na jego artykuł w żydowskim miesięczniku „Midrasz” z lutego 2004. W artykule tym, zatytułowanym List do przodków (dostępny na stronie domowej J.H.), we wzruszający sposób opisuje te właśnie kwestie polsko-żydowskiej tożsamości. Serdecznie polecam jego lekturę, podobnie jak lekturę książki innego lewicowego publicysty, K.T. Toeplitza, p.t. Książka mojego ojca. Mamy tu jednak także środowiska zgoła nielewicowe – długoletnią bliską przyjaciółkę Jana Pawła II, Annę-Teresę Tymieniecką, założycielkę ss. nazaretanek, błogosławioną Franciszkę Siedliską i członka zarządu Kawalerów Maltańskich, Jerzego Donimirskiego.

A do tego wszystkiego – polski James Bond, czyli Krystyna Skarbek.

Oto obiecana lista osób opisanych w Polskim słowniku biograficznym, których żydowscy przodkowie lub krewni ochrzcili się w Warszawie w latach 1800-1904.

Wielcy żydowscy chrześcijanie

Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi

Archiwa

Meta