Piękny casus nadesłał mi jeden z czytelników, na którym znakomicie widać, jak traktowano w XIX w. potomstwo nieślubne w wyższych sferach.
W księdze chrztów Starego Sambora (niedaleko Przemyśla, ale obecnie na Ukrainie) z r. 1867 widnieje akt chrztu Marii Ludwiki księżniczki Ponińskiej. Rodzicami chrzestnymi są gubernator Galicji, Agenor hr. Gołuchowski, i Michał hr. Krasicki. Jako matka dziecięcia wpisana jest „Wielmożna Paulina Leopoldyna księżna z Łodzi Ponińska, córka ślubnych małżonków Leopolda Oksza-Orzechowskiego i Wiktorii z Nowowiejskich”.
W tej samej parafii znajdujemy jednak również chrzest brata tejże Pauliny z Orzechowskich Ponińskiej, Zygmunta Bronisława Orzechowskiego. Zygmunt urodził się 12 VI 1839, lecz przy jego chrzcie nie podano ojca! Zygmunt został ochrzczony 14 VI 1839 jako nieślubny syn Anny Schrattenbach! Dopiero długo później, w 1872 r. (gdy miał lat 33, a jego siostra, starsza odeń o 13 lat, była 22 lata po ślubie) uczyniono dopisek, że został legitymizowany po ślubie swoich rodziców, który miał miejsce 31 marca 1872 i obecnie jest już legalnym synem Leopolda Orzechowskiego.
To nie koniec. Otóż skądinąd dowiadujemy się, że ów ojciec Zygmunta i księżnej Ponińskiej, Leopold Orzechowski, zmarł 27 czerwca 1872 r. w Przemyślu i tamże jest pochowany. A było to ledwie trzy miesiące po ślubie, gdy miał lat 71! Gdyby zmarł kilka miesięcy wcześniej, ślubu by nie było, a Zygmunt Bronisław nosiłby nazwisko Schrattenbach i byłby urodzony z nieznanego ojca. I co wtedy?
Wtedy nazwisko Schrattenbach nosiłby jego syn, wybitny neurolog, profesor zwyczajny Uniwersytetów Lwowskiego i Warszawskiego, Kazimierz Edmund Orzechowski, urodzony w Przemyślu 5 lutego 1878. I nikt formalnie by nie wiedział, że jest bratem ciotecznym księżniczki Ponińskiej, której ojcem chrzestnym był minister Agenor hr. Gołuchowski…
Oto zaś dokumenty, o których wyżej mówiłem. Najpierw akt chrztu Marii Ludwiki Ponińskiej:
A potem chrzest jej wuja, z licznymi dopiskami dokonanymi, gdy miał on 33 lata:
Nie wiem, kiedy zmarła pierwsza żona Leopolda Orzechowskiego (matka księżnej Ponińskiej). W każdym razie Leopold biorąc (na łożu śmierci?) ślub z matką Zygmunta zapisany jest jako wdowiec:
—
Bardzo dziękuję p. Markowi Orzechowskiemu z Przemyśla za podesłanie tych akt metrykalnych, bez których nie udałoby się zrekonstruować tej historii.