Badam obecnie inteligencję żydowską z Krakowa u progu Niepodległości: skrzyżowałem dane z metrykaliów izraelickich z Krakowa, spisu ludności Krakowa z 1921 r. i spisu studentów UJ z lat 1850-1918. W skrócie: w momencie odzyskania Niepodległości 2/3 krakowskich inteligentów wyznania mojżeszowego deklarowało narodowość polską.
Przygotowuję obecnie kilka dłuższych artykułów na ten temat, przy czym dwa będą wynikiem dwóch konferencji, w których wezmę udział: konferencji badaczy sieci społecznych Sunbelt w Utrechcie (czerwiec/lipiec 2018) oraz European Congress of Jewish Studies w Krakowie (lipiec 2018), gdzie abstrakty moich referatów zostały już włączone do programu. Te artykuły ukażą się najpewniej po angielsku. A po polsku, z okazji stulecia Niepodległości, przygotuję artykuł Krakowska inteligencja żydowska u progu Niepodległości.
W związku z tym analizuję przecięcie trzech baz:
- Akt stanu cywilnego Izraelickiego Okręgu Metrykalnego Kraków, obejmującego zachodnią część dawnego Wolnego Miasta Krakowa (a potem, do 1918 r. Wielkiego Księstwa Krakowskiego) – w tym cały Kraków i przyległe wsie, ale bez miasta Podgórze i w ogóle wszystkiego, co było po stronie galicyjskiej, tj. po prawej stronie Wisły (bo to był powiat wielki w Galicji, a nie Kraków).
- Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae, czyli opublikowany przez Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego spis wszystkich 28.873 studentów UJ z lat 1850-1918 (choćby chodzili tylko przez jeden semestr albo i nie chodzili wcale, ale próbowali nostryfikować doktorat).
- Spis ludności Krakowa z 1921 r., znajdujący się w Archiwum Narodowym w Krakowie.
W efekcie otrzymałem bazę wszystkich inteligentów żydowskich, którzy otarli się o Uniwersytet i mieszkali w Krakowie w r. 1921. Żydowskich – a więc takich, którzy
- albo zadeklarowali przy wpisie na UJ wyznanie mojżeszowe i urodzenie w Krakowie
- albo ich akt urodzenia znajduje się w aktach Izraelickiego Okręgu Metrykalnego
- albo w tychże aktach znajduje się akt urodzenia któregoś z rodziców lub akt ich ślubu.
Będę ich dalej nazywał „Żydami krakowskimi”, w skrócie „Ż.k.”.
Wszystkich studentów UJ w latach 1850-1918 było 28.873.
W tym osób wyznania mojżeszowego urodzonych w Krakowie (tak zapisanych w księgach UJ bądź odnalezionych przeze mnie w aktach urodzeń Izraelickiego Okręgu Metrykalnego Kraków) było 1.198. A więc krakowscy Żydzi stanowili 1/24 (4%) wszystkich studentów UJ.
Wszystkich studentów UJ w tych latach, którzy zakończyli studia doktoratem (odpowiednik dzisiejszego tytułu magistra) było 7277. W tym wspomniani Żydów krakowskich było 666. A więc krakowscy Żydzi stanowili 1/11 (9%) wszystkich doktorów UJ.
Ogólna statystyka doktoratów na UJ z wyszczególnieniem Żydów krakowskich wyglądała tak:
- 3811 doktorów praw (w tym 417 Żydów krakowskich)
- 2620 doktorów medycyny med. (w tym 223 Ż.k.)
- 796 doktorów filozofii (w tym 26 Ż.k.)
- 41 doktorów teologii (w tym 0 Ż.k.)
- 9 doktorów wydziału rolniczego (lata 1920-30) (w tym 0 Ż.k.)
Ogólnie, na 1198 Żydów krakowskich, którzy wpisali się na UJ, 666 doszło do doktoratu (56%). Wśród pozostałych 27675 studentów doktorat obroniło tylko 6611 (24%). W tej grupie było sporo Żydów spoza Krakowa, którzy zawyżają statystykę. W istocie bowiem (jak policzyłem dla fragmentu danych, a dokładnie dla tomów z nazwiskami na litery S-Ż), student-katolik kończył studia doktoratem tylko w 1/5 przypadków, podczas gdy student-Żyd w większości. Dlaczego? To pytanie bardzo ciekawe, na osobny artykuł.
Zestawiłem te dane ze spisem ludności Krakowa z r. 1921. Wszystkich ex-studentów nie byłem w stanie spisać i podliczyć (zwłaszcza, że ten spis udostępniany jest tylko na miejscu, w pracowni naukowej III Oddziału ANK przy ul. Siennej). Ale udało się zebrać dane o ex-studentach żydowskich. Oto kilka zestawień.
Spośród 1198 studentów żydowskich z Krakowa z lat 1850-1918 w spisie z 1921 znalazłem 478. Reszta zmarła, wyjechała z miasta lub zmieniła nazwisko tak, że nie udało się ich zidentyfikować. Wśród owych 478: 259 to głowy rodziny, 44 to żony przy mężu, a 175 to dzieci przy rodzicach.
Deklarowane wyznanie i narodowość
Dla tych 478 osób otrzymujemy taki wynik:
- 312 osób (65%) deklaruje w 1921 r. wyznanie mojżeszowe i narodowość polską
- 143 (30%) osoby wyznanie mojżeszowe i narodowość żydowską
- 22 (5%) osoby mają wyznanie rzymskokatolickie i narodowość polską
- Ponadto jedna osoba narodowości polskiej ma wpisane wyznanie „mojżeszowe/bezwyznaniowy” (dr med. Jakub Schlang).
W spisie z 1921 r. kategorie takie jak narodowość, język i wyznanie przypisane są całej rodzinie (która może się składać z ojca, żony i dzieci lub z wdowy z dziećmi, względnie z osoby samotnej). Z tej grupy możemy wyróżnić 176 osób, które zakończyły studia na UJ doktoratem i w 1921 r. są zapisane jako głowy rodzin. Tu otrzymujemy statystyki następujące:
- 118 (67%) doktorów deklaruje wyznanie mojżeszowe i narodowość polską
- 47 (27%) doktorów deklaruje wyznanie mojżeszowe i narodowość żydowską
- 10 (6%) doktorów deklaruje wyznanie rzymskokatolickie i narodowość polską
- 1 to wspomniany bezwyznaniowy dr Jakub Schlang
Wreszcie warto dodać, że 158 spośród tych 176 osób jako swój jedyny język podaje język polski.
Zawód
Czym się zajmowali owi doktorzy, głowy rodzin? Różnorodność tu mała. Wśród tych 176:
- 83 osoby mają zawód „adwokat”
- 24 mają „lekarz”
- 7 osób nie ma wpisanego zawodu (to głównie starzy rodzice mieszkający przy dzieciach)
- 5: koncypient adwokacki
- 4: kandydat adwokacki
- 2: lekarz wojskowy
- 2: lekarz-dentysta
- 2: słuchacz Uniw. Jag. (tzn. doktorat obronił po 1921 r.)
- 2: urzędnik prywatny
- W kolejnych 45 przypadkach mamy zawody występujące pojedynczo, z których część można zresztą zaliczyć do którejś z powyższych kategorii. Są to: aplikant sędziowski, asys. bibliot. Uniw., dyrektor banku, dyrektor przem. drzew., hospitantka szpitala, kapitan WP, kapitan lekarz, kierow. sklepu, kierownik biura, kierownik fabryki, korepetytor, kupiec tow. technicznych, lekarz dentysta, lekarz major WP, lekarz miejski, lekarz okulista, lekarz szpital św. Ł., likwidator pryw., nauczyciel pryw., praktykantka dentyst., prof. Uniw. Jag., prof. gimnazjum, profesor Akademii Handlowej, profesorka pryw., prokurzysta banku, pułkownik lekarz, radca kolejowy, radca magistratu, redaktor kurjerka, referent handlowy, sekretarz pryw., słuch. medycyny, słuchacz medycyny, słuchacz praw, słuchacz prawa, słuchaczka filozofii, słuchaczka medycyny, sędzia apelacyjny, współwł. handlu papieru, współwłaś. biura technicz, współwłaść. biura handl., współwłaść. fabryki atram., właściciel nieruchomości, właść. antykwarni, właść. fabryki bater. elektr.
Kim byli ich ojcowie?
I jeszcze: kim byli rodzice żydowskich studentów UJ. Skąd brała się żydowska inteligencja Krakowa? W spisie z 1921 znalazłem ich 215 osób, których dzieci zapisały się na studia przed 1918 r. Wśród tych 215
43: kupiec
19: (brak; zwykle to starcy zamieszkali przy dzieciach)
10: adwokat
9: kapitalista
8: agent handlowy
7: właść. realności
5: lekarz
4: pośrednik handl.
3: rentier
2: agent asekur.
2: agent handl.
2: dyrektor banku
2: handlarz
2: jubiler
2: krawiec
2: radca kolejowy
2: rzeźnik
2: właściciel restauracji
2: właściciel sklepu
1: agent Tow. asek.
1: ajent handl.
1: ajent handlowy
1: antykwariusz
1: aptekarz
1: architekt budowniczy
1: bankier
1: buchalter
1: buchalter prywatny
1: dyrektor fabryki żelaza
1: dyrektor sp. akc. Imper
1: dyrektor szkoły
1: dyrektor tow. kredyt.
1: dysponent handl.
1: dzierżawca podatków spożyw.
1: em. ajent polic.
1: em. inspekt. wag. syp.
1: em. inspektor kolej.
1: em. kontroler poczt.
1: em. listonosz poczt.
1: em. nadkonduktor kol.
1: em. st. insp. kolej.
1: fabrykant likierów
1: fotograf
1: fryzjer
1: handlarz drzewa
1: handlarz win
1: handlarz zboża
1: inżynier i wiceprezydent m. Krakowa
1: kasjer kolej.
1: kierownik banku
1: kierownik cegielni
1: kierownik firmy
1: kierownik huty żelaznej
1: kierownik sklepu
1: kierownik szkoły pows.
1: kierownik w związku gosp.
1: kontroler gminy izrael.
1: korespondent
1: księgarz
1: kubiec
1: malarz pokojowy
1: malarz szyldów
1: nadzorca w młynie
1: nauczyciel
1: nauczyciel jęz. hebraj.
1: nauczyciel prywatny
1: pomocnik handl.
1: pośrednik handlowy
1: profesor Uniw. Jag.
1: przemysłowiec
1: przewoźnik towarów
1: rabin
1: radca magistratu
1: sędzia okręg
1: st. oficjał sądowy
1: szef kasy zaliczkowej
1: szynkarz
1: urzędniik pryw. prowadzący metryki izraelickie
1: wiceprezes banku
1: wł. handlu skór
1: wł. zakładu krawieckiego
1: właś. biura informaycj.
1: właś. domu handlowego
1: właś. realności
1: właściciel fabr. wody sod.
1: właściciel pensjonatu
1: właściciel realności
1: właściciel składu skór
1: właściciel wyszynku i kawiarni
1: właść. agencji handl.
1: właść. cegielni
1: właść. fabr. wody sod.
1: właść. magaz. kaflarsk.
1: właść. składu mąki
1: właść. składu węgla
1: właść. wyszynku
1: współ. biura spedyc
1: współwłaś. firmy
1: współwłaściciel biura handl.
1: współwłaść. agencji handl.
1: współwłaść. realności
1: współwłaść. Towarzystwa Auto-Star
1: zastępca firmy
1: zecer
1: zegarmistrz
1: złotnik