Chcesz dobrej płacy po studiach? Słoma z butów ci wychodzi!

Z wielkim niesmakiem oglądam żenującą dyskusję o tym, że biedni absolwenci studiów wyższych nie mogą znaleźć pracy lub praca ta przynosi im mało pieniędzy. Niestety: dowodzi to, jak bardzo tym ludziom wystaje słoma z butów – mają to, na co zasługują.

Zaangażowanie się w tę dyskusję „Tygodnika Powszechnego” pokazuje zaś, że pismo to stoczyło się na dno i nie ma nic wspólnego z dawnym etosem inteligencji.

Moje dzieciństwo przypadło na lata 70. i 80. wieku XX. Doskonale pamiętam, jak mój dziadek, wówczas dziekan na wyższej uczelni (dziś nazywającej się szumnie Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim) zarabiał mniej niż sprzątaczka, pracująca w tym samym budynku. Oczywistą oczywistością było zawsze, że ludzie należący do inteligencji zarabiają mniej:  moja ś.p. mama studiowała dwa lata historię sztuki na UJ u Estreichera, ale wcześniej ukończyła technikum handlowe – dzięki temu zarabiała więcej niż mój tata, który ukończył bibliotekoznawstwo na UW i przez 41 lat był kustoszem w bibliotece Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego.

Dla ludzi, którzy pochodzą z prawdziwej inteligencji, to co piszę, to „oczywista oczywistość”: chcesz zarabiać mniej, idź na studia i pracuj umysłowo. Kto po studiach chce być bogaty – dowodzi tym, że słoma mu z butów wystaje, jest inteligentem w pierwszym pokoleniu i znalazł się nie tam, gdzie powinien.

W ramach egzaminów na studia należy obowiązkowo wprowadzić analizę następującego tekstu Czesława Miłosza z Rodzinnej Europy, który opisuje czasy swojej młodości. Miłosz był rówieśnikiem moich dziadków, ale nasze doświadczenie było – jak widać – identyczne. Niestety, gamonie które dzisiaj śmią się nazywać „absolwentami uniwersytetów” nie będą potrafiły najprawdopodobniej przeczytać tego tekstu w całości, bo tak długa lektura przekroczy ich możliwości intelektualne:

Proces zachodzący w Europie Wschodniej mniej więcej równolegle z rozbudową kolei nie ma analogii w innych częściach kontynentu i przypomina przemiany w Stanach Południowych Ameryki po klęsce Konfederatów. (…) Proces polegał na ucieczce zrujnowanej szlachty do miast, gdzie nie zanikały całkowicie dawne przyzwyczajenia i obyczaje. Nie tylko nie zanikały, ale wyciskały swoje piętno na wszystkich klasach, tak że na przykład polski proletariat miał wiele cech formacji szlacheckiej, nie mówiąc już o powiązanej mocno z resztkami dworów inteligencji. Prawidłowości tych zjawisk dadzą się śledzić na przykładzie mojej rodziny. Mój ojciec nie rozporządzał już ani jednym hektarem ziemi, natomiast został przygotowany do „walki o byt” przez to, że skończył rosyjskie gimnazjum i następnie wydział dróg i mostów na politechnice w Rydze. (…).

Urodziwszy sie już bez tej ochrony, jaką daje dziedziczony pieniądz, byłem skazany na zdobycie wszystkiego własnymi rękami, co łagodziła oczywista troska rodziców, już należących do inteligencji, o przygotowanie mnie do zawodu. Ponieważ rozwój prywatnego handlu i przemysłu dopiero się zaczynał, zdobycie wiedzy równało się, z niewieloma wyjątkami, wejściu do klasy, która miała zrobić niebywałą karierę, wspomaganą przez wstrząsy rewolucyjne: do biurokracji. Niewątpliwie, rzucając kamienie do wody i i włażąc na drzewa, byłem wolny i tylko niekiedy podczas wakacji w domu dziadków Kunatów (gdzie się urodziłem), inność wiejskich chłopców budziła we mnie niepokojące myśli o nierówności. Jednakże byłem, niezależnie od mojej woli, już zaklasyfikowany.

Moje miejsce nie odpowiadało wcale temu, co rozumie się przez vie bourgoeoise. Z poczuciem, że należy wiedzieć, kim się jest, szedł w parze niedostatek i przymusowy minimalizm potrzeb, a formy materialnego bytowania były tak prymitywne, że budziły zdziwienie niejednego proletariusza krajów zachodnich. Sprzęgały się tutaj w jedno: dekadencja własności ziemskiej (tak że stopa życiowa moich wujów i ciotek, jeszcze posesjonatów, nie budziła we mnie zazdrości), pewna niezaradność i nawet pogarda dla rozpychania się łokciami (bo pozycja społeczna wyraźnie nie zależała od bogactwa), a także obiektywne przeszkody gospodarcze po pierwszej wojnie światowej. Tak czy owak, w latach szkolnych nosiłem koszule ze zgrzebnego domowego płótna i ubrania z samodziału, bo taniej, całymi tygodniami przylepiałem co dzień nos do szyby księgarni czy sklepu z instrumentami przyrodniczymi, wiedząc, że na zakup przedmiotu moich pragnień nie mogę sobie pozwolić, i uczyłem się nie oszczędzania, ale tępienia pokus. Jeśli o zdobywczości świadczy chęć, żeby zarobić i wydać, to we mnie umacniała się postawa wręcz odwrotna – witalności pasywnej. Mając ostatni grosz, wolałem położyć się do łóżka, bo wtedy organizm mniej spala, można więc obyć się bez obiadu i kolacji. . Możliwe, że jest to w dużym stopniu kwestia osobistej pychy, ale na pewno nie bez związku ze skalą wartości właściwą grupie, która otrzymała w spadku jeżeli nie przywilej, to przynajmniej mocne przekonanie, że działalność zarobkowa jest czymś gorszym, niezupełnie godnym człowieka.

Czy owi „absolwenci” naprawdę nie czytali Zbrodni i kary? Nie pamiętają, w jakich warunkach mieszkał Raskolnikow? Nie pamiętają Siłaczki Żeromskiego? A może nie czytali też Ziela na kraterze, w którym Wańkowicz wspomina, jak radosnym odkryciem było, że jednak stać go na deskę klozetową?

Jak nie czytali, to niech zajrzą do I tomu akt procesu Traugutta (wyd. PWN, Warszawa 1960); znajdą tam zeznania mojego prapradziadka Karola Minakowskiego, wówczas aktora Teatru Wielkiego. Jest tam też dołączony tekst dziennika jego szwagra i współokatora, A. Ordyńca, którego bratem był Jan Ordyniec, wydawca Dziennika Warszawskiego. Zobaczą, jakim wysiłkiem dla inteligenta warszawskiego z wczesnych lat 60. XIX wieku było zdobycie pieniędzy na światło w mieszkaniu…

Słoma z butów. Nic innego.