Paweł Jasienica zatytułował swą sławną książkę Rzeczpospolita obojga narodów wprowadzając do obiegu ten ahistoryczny termin. Tymczasem nazwa Rzeczypospolitej brzmiała zupełnie inaczej! Była to „Wspólna Rzeczpospolita Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego” zwana w skrócie „Rzecząpospolitą” lub „Rzecząpospolitą Polską”.
Akt Unii Lubelskiej, konstytuujący Rzeczpospolitą w roku 1569 tak ją nazywał w artykule trzecim:
„3. Iż iuż Korona Polska, y Wielkie Xięstwo Litewskie, iest iedno nierozdzielne y nierożne ciało, a także nie rożna, ale iedna spolna Rzeczpospolita: która się ze dwu Państw y narodow w ieden lud zniosła y spoiła” [Volumina Legum t. II s. 89].
Kolejne artykuły używają form krótszych:
„12. Moneta, tak w Polszce, iako w Litwie ma bydź za spolną radą, uniformis et aequalis (…)”.
Nie mamy tu jednak konsekwencji, bo artykuł 16. sugeruje, że to Polska się składa z Litwy i Korony:
„16. Seymow innych żadnych osobnych Stanom Koronnym y Litewskim, od tego czasu Krol I.M. Składać nie będzie, ieno zawzdy spolne Seymu temu oboiemu narodowi, iako ciału iednemu, w Polszcze składać będzie, gdzie się Iego K. M. y Radom Koronnym y Litewskim najsłuszniej zdać będzie.”
Konstytucja Trzeciego Maja o Koronie i Litwie nie wspomina. Kraj nazywa Rzecząpospolitą (bez przymiotników), ale jej ludność „narodem polskim” („wraz ze Stanami Skonfederowanymi, w liczbie podwójnej naród polski reprezentującymi”). Używa też wymiennie formy „w krajach polskich”, „w Polszcze”, „w państwach Rzeczypospolitej” i „na ziemi polskiej”.
Dopiero poprawka do konstytucji, Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów z 20 X 1791 to naprawia:
„Za zgodą panów rad senatu, tak duchownych, jako i świeckich oraz posłów ziemskich Korony Polskiey i Wielkiego Xięstwa Litewskiego, bacząc ustawicznie na powinność Naszą, ku wspólney oyczyźnie swey, Rzeczypospolitey Polskiey” [Volumina Legum, t. IX s. 316].
Słowo „Polska” jest więc dwuznaczne: oznaczać może zarówno Rzeczpospolitą (bez przymiotnika lub z przymiotnikiem „Polska”), jak i jedno z dwóch wchodzących w jej skład państw lub krajów: Koronę (bez przymiotnika lub z przymiotnikiem „Polska”).
Z całą pewnością natomiast oświadczyć można, że ani o „Rzeczypospolitej Polsko-Litewskiej” ani o „Rzeczypospolitej Obojga Narodów” nie ma mowy. Już szybciej można by powiedzieć o „Rzeczypospolitej Koronno-Litewskiej”. A gdybyśmy chcieli trzymać się literalnie form oficjalnych, to możemy skalkować brytyjskie „United Kindom of Great Britain and Nothern Ireland” i użyć formy: „Wspólna Rzeczpospolita Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego zwana w skrócie Rzecząpospolitą lub Rzecząpospolitą Polską”
Powyższy fragment jest cytatem ze wstępu do mojej książki Elita koronna (Kraków 2013). Do nabycia tutaj: http://sklep.minakowski.pl/product.php?id_product=49
Dodać wypada, że nie ma tu mowy o „Koronie Królestwa Polskiego” (Corona Regni Poloniae), który to termin funkcjonował w średniowieczu. Po Unii Lubelskiej mówi się o Koronie Polskiej lub w skrócie o Koronie.