Tadeusz Peiper: awangarda z jądra żydowskości

Gdy elity polskie pochodzenia chrześcijańskiego są już praktycznie w komplecie obecne w Wielkiej Genealogii Minakowskiego (Wielcy.pl), zająłem się mocniej elitami żydowskimi, które pozostawały dotąd tajemnicze, bo i sami zainteresowani zacierali za sobą ślady, zmieniając nazwiska, biorąc chrzest i wżeniając się w rodziny chrześcijańskie (katolickie lub ewangelickie). Dopiero wgłębienie się w ich genealogie pozwala odkryć arcyciekawe mechanizmy społeczne, których nie widać patrząc z zewnątrz. Jednym z nich jest zupełnie inna struktura żydowskich środowisk Warszawy i Krakowa.

Warszawa do rozbiorów była miastem bez Żydów. Mogli oni mieszkać w sąsiednich jurydykach (swego rodzaju szlacheckich miasteczkach wokół Warszawy), ale byli tam jednak gośćmi. Żydzi wprawdzie w średniowieczu zostali z Krakowa wygnani, ale otrzymali swoje miasto po sąsiedzku, w królewskim Kazimierzu. Miasto żydowskie w Kazimierzu miało swoje mury, swoich rajców, cmentarz i własny rynek z kilkoma synagogami. Gdy w XIX wieku do Warszawy sprowadziły się setki tysięcy Żydów wypchniętych przez Rosjan z dawnego W.X. Litewskiego (tzw. Litwaków), u „starych” Żydów warszawskich widzimy wyraźny trend do odcięcia się od „nowych” poprzez asymilację w drodze zmiany religii – częściowo na katolicyzm ze zmianą nazwiska na polskie (tu zwł. silny ośrodek dawnych frankistów – kontratalmudystów), częściowo (zwł. w XIX w.) na wyznania kalwińskie i luterańskie, przy zachowaniu nazwisk niemieckich. Dlatego ci Żydzi warszawscy zwykle w bliskich rodzinach mają etnicznych Polaków, a ich potomkowie w znacznej części szczęśliwie przeżyli czas Zagłady jako Polacy.

Żydzi krakowscy (kazimierscy) przeżyli wiek XIX we własnym gronie, rozchodząc się z wolna po całym Krakowie, gdy usunięto im zakazy osiedlania. Gmina żydowska z perspektywy akt stanu cywilnego wygląda jak jedna z krakowskich parafii. Prof. Dan Hirschberg z University of California w Irvine opracował i opublikował ich genealogie. Dzięki wykorzystaniu tych materiałów uzyskujemy wgląd w to środowisko, które w znacznej części pozostawało zamknięte w sobie aż do czasów Zagłady, miało jednak sporo zamożnych rodzin, których potomkowie studiowali na Uniwersytecie Jagiellońskim jeszcze przed rokiem 1918, a potem zdążyli się spolonizować i wejść do panteonu polskiej kultury zanim nadeszła Zagłada.

Tadeusz Peiper to jeden z głównych twórców polskiej awangardy międzywojennej – autor jej manifestu „Miasto. Masa. Maszyna”. Polski słownik biograficzny podaje, że „był jednym z trojga dzieci Marka, adwokata i późniejszego wiceburmistrza Podgórza, oraz Marii Elżbiety z Eisenów, 1. v. Tarlińskiej”. Przez wiele lat jego genealogia czekała na ustalenie, aż wreszcie po raz kolejny szukając czegoś o nim znalazłem, że miał przyrodniego brata, dra Zygmunta Tarlińskiego. Zajrzałem więc do Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae, a tam: „Tarliński (do 15 X 1899 – Friedmann) Zygmunt, ur. 6 VII 1880 w Krakowie; wyzn. rzymskokatolickie (do 1 X 1899 – mojżeszowe); narod. polska; obyw. austriackie; ojciec Jakub Friedmann, kupiec zamieszkały w Krakowie; matka [Franciszka]”. Zajrzałem zatem do materiałów prof. Hirschberga, a tam… Jest! Friedmann urodzony 6 VII 1880 w Krakowie! Wprawdzie nie Zygmunt, tylko Samuel, matka nie Franciszka tylko Sara, ale to na pewno ten sam! W dodatku Sara z domu Eisen! A więc ta sama, która gdzie indziej zwana jest Marią Elżbietą Tarlińską!

Trochę to dziwne, bo Tadeusz (właściwie Jan Tadeusz) Peiper urodził się w r. 1891, gdy Jakub Friedman, mąż jego matki, jeszcze żył, ale odpowiedź znajdujemy w pracy doktorskiej Piotra Grelli-Możejko z uniwersytetu stanu Alberta w  Kanadzie:

His mother, Maria Elzbieta, nee Sara Eisen (1° voto Tarlińska, 2° voto Peiper, 3° voto Schulz), born in 1859, was a formidable woman. She outlived three husbands (divorces were not as common, and not as easy to obtain, as they are today), of whom Dr Marek Peiper was the second, (the third a Czech officer in the Austro-Hungarian army, Otto Schulz). At Elzbieta’s death in 1927, aged 68, the family discovered a packet of love letters, sent to her recently by another suitor, passionately in love.

Rodzina Friedmanów-Tarlińskich jest świetnie opracowana w materiałach prof. Hirschberga, możemy więc zobaczyć, jakie osoby z Polskiego słownika biograficznego (a więc elity kulturalno-społeczno-polityczne szeroko rozumianej Polski) należą do kręgu rodzinnego matki Tadeusza Peipera. Widać tu, że wśród 150 najbliższych jej osób z PSB praktycznie nie wychodzimy poza krąg żydowski! A więc nie ma tu sytuacji, znanej ze środowisk Żydów warszawskich, że najbliższą koligacją między dwiema rodzinami żydowskimi jest rodzina polska, która z obiema jest spokrewniona, ale mamy tu jedną spójną grupę, z której wychodzą na zewnątrz osoby trafiające do kultury polskiej bądź jako Polacy pochodzenia żydowskiego bądź jako wybitni Żydzi mieszkający w Polsce.

Liczba przed osobą oznacza odległość (liczoną w „łóżkach”) od wspomnianej matki Tadeusza Peipera. Wziąłem najbliższe 150 osób i widać, że dopiero pod koniec tej listy pojawiają się etniczni Polacy, którzy zawierali związki małżeńskie z etnicznymi Żydami. Jeżeli wcześniej znajdujemy nazwiska polskie, to zwykle należą do rodzin żydowskich, które zmieniły nazwisko lub miały takie od początku.

  1. PEIPER Jan Tadeusz (1891-1969) poeta, prozaik, krytyk
  2. SINGER Perel (1881-1955) pielęgniarka
  3. ROTSTADT Lila (1900-1937?) działaczka komunistyczna, publicystka, literatka
  4. SPERLING Leon (1900-1941) piłkarz, olimpijczyk
  5. HOROWITZ Łucjan (1905-1958) ekonomista
  6. KURCZAB Jan (1903-1969) literat, inżynier-chemik, działacz społeczny
  7. ROTSTADT Józef (1877-1932) działacz komunistyczny, publicysta
  8. GUMPLOWICZ Abraham (1803-1876) kupiec żydowski
  9. GUMPLOWICZ Ignacy Izrael (1821-1892) działacz żydowski
  10. STEMPEL Fejwel (1886-1944) rabin, poseł
  11. RUBINSTEIN Helena (1870-1965) przedsiębiorca branży kosmetycznej, kolekcjonerka dzieł sztuki
  12. GUMPLOWICZ Ludwik (1838-1909) prawnik, socjolog
  13. LAUER Henryk Gustaw (1890-1939) ekonomista, działacz rewolucyjnego ruchu robotniczego
  14. LORIA Leon (1883-1932) podpułkownik lotnictwa WP, doktor praw
  15. LORIA Stanisław (1883-1958) fizyk, profesor uniwersytetów
  16. BAUM Samuel (zm. 1822) sekretarz kahału krakowskiego
  17. SZENIRER Sara (1883-1935) założycielka żeńskiego szkolnictwa żydowskiego Beit Jakow
  18. SAGAN Szachno Efraim (1892-1942) działacz żydowski
  19. HALBAN Leon (1838-1897) profesor medycyny sądowej
  20. HALBAN Henryk (1845-1902) publicysta, dziennikarz
  21. SPITZER Tadeusz Bernard (1892-1962) działacz gospodarczy
  22. SPITZER Salomon (1859-1941/3) nauczyciel, publicysta, pisarz pedagogiczny, tłumacz
  23. KOPERA Feliks (1871-1952) historyk sztuki, muzeolog
  24. ŁOMIŃSKI Iwo Robert (1905-1968) lekarz, profesor mikrobiologii uniwersytetu w Glasgow
  25. LANDAU-BAUEROWA Helena (1871-1942) ekonomistka, działaczka ruchu robotniczego
  26. GUMPLOWICZ Maksymilian Ernest (1864-1897) historyk
  27. GUMPLOWICZ Władysław (1869-1942) działacz PPS, publicysta, geograf
  28. GLÜCK Samuel Teofil (1824-1884) lekarz, agent dyplomatyczny
  29. SZERER Emanuel (1901-1977) działacz socjalistyczny
  30. HALBAN Alfred (1865-1926) profesor prawa
  31. HALBAN Henryk (1870-1933) profesor neurologii i psychiatrii
  32. SARE Józef (1850-1929) architekt, wiceprezydent Krakowa
  33. STATTER Maksymilian (1896-1954), dziennikarz, działacz społeczny i polityczny
  34. ROSENZWEIG Józef Marian (1889-1967) adwokat, działacz socjalistyczny
  35. SCHWARZBART Ignacy (1888-1961) działacz syjonistyczny, poseł
  36. PIASECKI Stanisław (1900-1941) publicysta, krytyk, działacz polityczny
  37. PIASECKI Władysław (1901-1978) bibliotekarz, rzeczoznawca budownictwa bibliotecznego
  38. PIASECKI Eugeniusz Witold (1872-1947) lekarz, profesor teorii wychowania fizycznego
  39. NACHT-SAMBORSKI Artur (1898-1974) malarz
  40. BLATTEIS Stefan Szymon (ur. 1866) lekarz
  41. LANDAU Władysław Henryk (1901-1933) ekonomista, statystyk, publicysta
  42. LANDAU Maksymlian Norbert (1870-1927) adwokat, działacz niepodległościowy i socjalistyczny
  43. GUMPLOWICZOWA Cecylia (ok. 1870-1930) działaczka PPS
  44. SZARSKI Stanisław (1826-1898) kupiec, radny miasta Krakowa
  45. SZECHTER Ozjasz (1901-1982) działacz komunistyczny
  46. KRAMSZTYK Feliks (1853-1918) adwokat, pisarz z zakresu prawa
  47. PIASECKI Wenanty (1832-1909) lekarz hydropata, pionier wychowania fizycznego
  48. KAUFMAN Hugo Adam (1879-1946) pedagog, działacz niepodległościowy
  49. LESSER Aleksander (1814-1884) malarz
  50. INLENDER Adolf Władysław (1854/55-1920) działacz socjalistyczny
  51. INLENDER Ludwik (1849-1900) działacz socjalistyczny
  52. BORNSTEIN Zelman (1. poł. XIX w.) kupiec krakowski
  53. KRIEGER Ignacy (1820-1889) fotograf
  54. ŚPIEWAK Jan (1908-1967), poeta, tłumacz, krytyk literacki
  55. SZARSKI Henryk (1855-1921) kupiec, wiceprezydent Krakowa
  56. SZARSKI Marcin (1868-1941) ekonomista, senator RP
  57. SCHLAUCH Margaret (1898-1986) językoznawca, badacz literatury angielskiej
  58. MITRINOWICZ MODRZEJEWSKA Aleksandra Salomea (1898-1975) lekarz audiolog-foniatra
  59. STĘPOWSKI Bronisław (1892-1963) lekarz ginekolog, profesor, tłumacz
  60. SCAZIGHINO Witold (1889-1965) pionier radiofonii w Polsce
  61. NATANSON Seelig (1795-1879) kupiec, współwłaściciel domu bankowego, protoplasta rodu
  62. SZPALSKI Karol (1908-1963), pisarz, satyryk
  63. STEINHAUS Ignacy (1860-1928) adwokat, polityk, poseł
  64. ORLIŃSKI Henryk (1873-1953) germanista, nauczyciel, senator
  65. KRAMSZTYK Izaak (1814/16?-1889) rabin warszawski
  66. RELIGIONI Antoni Ludwik (1866-1939) lekarz wojskowy, generał brygady
  67. PRZEWORSKI Stefan (1900-1940) archeolog, historyk
  68. STROŻECKA Estera (1872-1938) lekarka, działaczka socjalistczna i komunistyczna, redaktorka
  69. RUCKER Zygmunt (1836-1888) aptekarz, radny Lwowa
  70. SZURLEJ Stanisław (1878-1965), prawnik, oficer Wojska Polskiego
  71. POCHWALSKI Józef Mikołaj (1888-1963) malarz, grafik
  72. POCHWALSKI Kazimierz Teofil (1855-1940) malarz
  73. KLUGER Władysław (1849-1884) inżynier, podróżnik
  74. SZARSKI Kazimierz (1904-1960) zoolog
  75. CZYŻEWICZ Adam (1841-1910) lekarz
  76. SOKOŁOWSKI August (1846-1921) historyk, pedagog, poseł do Rady Państwa
  77. LANGROD Adolf (1876-1968) profesor, inżynier kolejowy
  78. LANGROD Rudolf (1874-1956) adwokat, autor prac z zakresu skarbowości
  79. ROSENBLATT Józef Michał (1853-1917) prawnik, adwokat, profesor UJ
  80. ROSE Maksymilian (1883-1937) profesor psychiatrii i neurologii
  81. STĘPOWSKI Leon (1852-1914) aktor
  82. SPASOWICZ Daniel (1797-1882) lekarz, naczelnik zarządu medycznego guberni mińskiej
  83. NATANSON Henryk (1820-1895) księgarz, bankier, działacz społeczny
  84. NATANSON Ludwik (1822-1896) lekarz, redaktor, działacz społeczny
  85. NATANSON Jakub (1832-1884) chemik, profesor, działacz społeczny
  86. MUNK Andrzej (1921-1961) reżyser
  87. STEINHAUS Hugo (1887-1972) matematyk
  88. KRAMSZTYK Zygmunt (1849-1920) okulista, publicysta, badacz literatury
  89. KRAMSZTYK Julian (1851-1926) lekarz, społecznik
  90. KRAMSZTYK Stanisław (1841-1906) fizyk, przyrodnik, pisarz
  91. MILESKI Wacław (1872-1940) chemik, publicysta
  92. MUTERMILCH Stanisław (1870-1937) lekarz bakteriolog
  93. NUSSBAUM Hilary (1820-1895) pedagog, publicysta
  94. GŁADKOWSKA Celina (1859-1892) powieściopisarka
  95. RÓŻYCKI Zygmunt (1883-1930) poeta
  96. DIAMAND Herman (1860-1931) polityk socjalistyczny
  97. BEREKSOHN Berek (1764-1822) handlarz
  98. BERGSON Józef (ur. 1812) lekarz
  99. BERGSON Michał (1820-1898) kompozytor, pianista
  100. STROŻECKI Jan (1869-1918) działacz socjalistyczny, redaktor
  101. GORYŃSKI Ludwik (1907-1943) psycholog
  102. RUCKER Jan Jerzy (1867-1945) przemysłowiec, działacz gospodarczy, radny Lwowa
  103. MEISELS Dob Beer (1798-1870) rabin, działacz narodowy polski w Krakowie i Warszawie
  104. SZARSKI Jacek (1921-1980) matematyk
  105. DANGEL Tomasz Michał (1742-1808) przemysłowiec
  106. MĘDRZECKI Adam Mikołaj (zm. 1832) prawnik, powstaniec 1794
  107. ROSENBLATT Alfred (1880-1947) matematyk, fizyk, profesor uniwersytecki
  108. KOSKOWSKI Władysław (1829-1869) działacz polityczny, powstaniec
  109. STĘPOWSKI Janusz (1900-1969) pisarz marynista
  110. SPASOWICZ Włodzimierz (1829-1906) prawnik, publicysta, krytyk i historyk literatury, polityk
  111. CHODŹKO Józef (1800-1881) topograf, generał-porucznik
  112. NATANSON Antoni (1862-1933) lekarz, działacz społeczny
  113. NATANSON Bronisław (1865/64-1906) prawnik, wydawca, działacz społeczny
  114. NATANSON Stefan (1872-1944) inżynier, działacz polityczny i społeczny
  115. NATANSON Kazimierz (1853-1935) prawnik, finansista, działacz społeczny
  116. NATANSON Józef Eryk (1854/55-1929) przyrodnik, organizator cukrownictwa, działacz społeczny
  117. NATANSON Edward (1861-1940) finansista, przemysłowiec
  118. NATANSON Władysław (1864-1937) fizyk, historyk nauki, rektor UJ
  119. KRAMSZTYK Roman (1885-1942) malarz
  120. KRAMSZTYK Stefan (1877-1942?) lekarz, publicysta
  121. MILESKI Witold (1904-1940?) prawnik, działacz turystyki górskiej
  122. NUSBAUM Henryk (1849-1937) lekarz, profesor, filozof medycyny
  123. NUSBAUM-HILAROWICZ Józef (1859-1917) zoolog, profesor weterynarii
  124. KONIC Jan Stanisław (1892-1962) adwokat, redaktor
  125. MINKOWSKA Anna Jadwiga (1891-1969) historyczka, nauczycielka
  126. SACHSOWA Ludwika (1884-1939) działaczka socjalistyczna
  127. MERZBACH Henryk (1836-1903) księgarz, poeta, publicysta
  128. MERZBACH Zygmunt (1800/01-1852) księgarz, nakładca, poeta, tłumacz
  129. MITZNER Zbigniew Bronisław (1910-1968) dziennikarz, działacz socjalistyczny i komunistyczny, profesor UW
  130. RYBICKA Ewa Elżbieta (1909-1943) psycholog, wykładowca tajnego Uniwersytetu, uczestnik akcji pomocy Żydom
  131. POSNER Stanisław (1868-1930) prawnik-cywilista, socjolog, działacz socjalistyczny, senator
  132. GARFEINOWA-GARSKA Malwina Maria (1872-1932) literatka
  133. POSNER Salomon Marcus (1770-1848) rabin, kupiec, filantrop
  134. POCHWALSKI Władysław Jan (1860-1924) malarz, konserwator
  135. GWIAZDOMORSKI Jan Kazimierz (1854-1906) lekarz
  136. CIECHANOWSKI Stanisław (1793-1866) kupiec
  137. PIĄTKOWSKI Wincenty Leon (1796-1870) naczelnik powiatowy, gubernator, bibliofil
  138. SAMBORSKI Bogusław (1897- po 1970) aktor teatralny i filmowy
  139. MĘDRZECKI Józef (1786-1830) prawnik, mecenas
  140. CHOŁONIEWSKI Myszka Antoni (1872-1924) dziennikarz, publicysta
  141. KRZYŻANOWSKI Stanisław (1865-1917) profesor historii
  142. SKIRMUNT Aleksander (1798-1870) pionier przemysłu w Pińszczyźnie
  143. SKIRMUNT Kazimierz (1861-1931) prawnik, ksiądz, protonotariusz apostolski, radca kanoniczny ambasady polskiej przy Watykanie
  144. CHODŹKO Jan Borejko (1777-1851) pisarz, działacz społeczny
  145. NATANSON-LESKI Jan (1883-1969) geograf, historyk, profesor UJ
  146. EPSTEIN Adam (1799-1870) bankier, filantrop
  147. DZIEWULSKI Stefan (1876-1941) prawnik, ekonomista
  148. GODEBSKI Cyprian (1835-1909) rzeźbiarz
  149. NATANSONOWA Maria (1872-1950) mecenaska sztuki
  150. DICKSTEIN Szymon (1859-1884) przyrodnik, działacz socjalistyczny
Ten wpis został opublikowany w kategorii Genealogia. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.