Jak oficjalnie nazywała się Rzeczpospolita przedrozbiorowa? Na pewno nie „Rzeczpospolita Obojga Narodów”

Paweł Jasienica zatytułował swą sławną książkę Rzeczpospolita obojga narodów wprowadzając do obiegu ten ahistoryczny termin. Tymczasem nazwa Rzeczypospolitej brzmiała zupełnie inaczej! Była to „Wspólna Rzeczpospolita Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego” zwana w skrócie „Rzecząpospolitą” lub „Rzecząpospolitą Polską”.

Akt Unii Lubelskiej, konstytuujący Rzeczpospolitą w roku 1569 tak ją nazywał w artykule trzecim:

„3. Iż iuż Korona Polska, y Wielkie Xięstwo Litewskie, iest iedno nierozdzielne y nierożne ciało, a także nie rożna, ale iedna spolna Rzeczpospolita: która się ze dwu Państw y narodow w ieden lud zniosła y spoiła” [Volumina Legum t. II s. 89].

Kolejne artykuły używają form krótszych:
„12. Moneta, tak w Polszce, iako w Litwie ma bydź za spolną radą, uniformis et aequalis (…)”.
Nie mamy tu jednak konsekwencji, bo artykuł 16. sugeruje, że to Polska się składa z Litwy i Korony:

„16. Seymow innych żadnych osobnych Stanom Koronnym y Litewskim, od tego czasu Krol I.M. Składać nie będzie, ieno zawzdy spolne Seymu temu oboiemu narodowi, iako ciału iednemu, w Polszcze składać będzie, gdzie się Iego K. M. y Radom Koronnym y Litewskim najsłuszniej zdać będzie.”

Konstytucja Trzeciego Maja o Koronie i Litwie nie wspomina. Kraj nazywa Rzecząpospolitą (bez przymiotników), ale jej ludność „narodem polskim” („wraz ze Stanami Skonfederowanymi, w liczbie podwójnej naród polski reprezentującymi”). Używa też wymiennie formy „w krajach polskich”, „w Polszcze”, „w państwach Rzeczypospolitej” i „na ziemi polskiej”.
Dopiero poprawka do konstytucji, Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów z 20 X 1791 to naprawia:

„Za zgodą panów rad senatu, tak duchownych, jako i świeckich oraz posłów ziemskich Korony Polskiey i Wielkiego Xięstwa Litewskiego, bacząc ustawicznie na powinność Naszą, ku wspólney oyczyźnie swey, Rzeczypospolitey Polskiey” [Volumina Legum, t. IX s. 316].

Słowo „Polska” jest więc dwuznaczne: oznaczać może zarówno Rzeczpospolitą (bez przymiotnika lub z przymiotnikiem „Polska”), jak i jedno z dwóch wchodzących w jej skład państw lub krajów: Koronę (bez przymiotnika lub z przymiotnikiem „Polska”).
Z całą pewnością natomiast oświadczyć można, że ani o „Rzeczypospolitej Polsko-Litewskiej” ani o „Rzeczypospolitej Obojga Narodów” nie ma mowy. Już szybciej można by powiedzieć o „Rzeczypospolitej Koronno-Litewskiej”. A gdybyśmy chcieli trzymać się literalnie form oficjalnych, to możemy skalkować brytyjskie „United Kindom of Great Britain and Nothern Ireland” i użyć formy: „Wspólna Rzeczpospolita Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego zwana w skrócie Rzecząpospolitą lub Rzecząpospolitą Polską”

Powyższy fragment jest cytatem ze wstępu do mojej książki Elita koronna (Kraków 2013). Do nabycia tutaj: http://sklep.minakowski.pl/product.php?id_product=49

Dodać wypada, że nie ma tu mowy o „Koronie Królestwa Polskiego” (Corona Regni Poloniae), który to termin funkcjonował w średniowieczu. Po Unii Lubelskiej mówi się o Koronie Polskiej lub w skrócie o Koronie.

Ten wpis został opublikowany w kategorii Genealogia. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.